PARASEMPATİK SİNİR SİSTEMİ

Periferik sinir sistemindeki nöron hücre gövde topluluklarına “gangliyon” denir

Otonom Sinir Sistemi

Otonom: sempatik ve parasempatik

PSS/Parasempatik sinir sistemi (Ach) = kolinerjik

PSS: kraniyosakral ( CN 3,7,9,10)

SSS/Sempatik sinir sistemi: torakolumbar

• Otonom sinir sistemi işlevleri bilinç düzeyine ulaşmadan vücudun günlük ihtiyaçlarını düzenler
• İç organ düz kasları, kalp kası damarları, dış salgı bezlerini inerve eden visseral motor nöronlardan oluşur

Somatik = motor: Nöromusküler bağlantı(NMJ) iskelet kası

OSS, MSSden çıkan uyarıları efektör organlara 2 tip eff nöron ile taşır:
1. Pregangliyonik
2. Postgangliyonik

PSS de hem ganglionlarda hem de postganglionik liflerden efektör hücreye iletimi Ach sağlar

Kolinerjik sistem reseptörleri:

• MUSKARİNİK (efektör organlarda)
• NİKOTİNİK

Nikotinik resepörler: asetilkolini bağlar, Nikotini tanırlar, muskarine affiniteleri düşüktür

Ganglionlarda İmpuls Aşırımı

Sempatik ve parasempatik gangliyonlarda impuls aşırımı pregangliyonik sinir ucundan salınan Ach’nin gangliyon hücresi üzerinde bulunan Ni tipteki kolinerjik resptörlerin etkilenmesiyle olur

Ganglionları stimüle eden ilaçlar selektif olmadıklarından genellikle tedavi değerleri yoktur

Nikotin

Ufak moleküllü ve lipofilik olması nedeniyle cilt ve mukozalardan kolayca ve hızlı absorbe edilir

• Absobe edildikten sonra hızla beyne gider
• Plasentadan geçer
• Devamlı sigara içenlerde CYP indüksiyonu yapar
• Böbreklerden atılır

Sinir uçlarını kendi reseptörleriyle aktive ederek depolarize etmek suretiyle dopamin, serotonin, noradrenalin, opoid peptidler gibi nöromediyatörlerin salınımını artırır

Doza bağlı olarak, otonom gangliyonları depolarize eder, bunun sonucunda tüm gangliyonlar önce uyarılır ardından bloke olur

Düşük dozda stimülasyon, yüksek dozda blokaj yapar

NİKOTİNİN TERAPÖTİK KULLANILIŞI

A) Nikotin replasman tedavisi:

• Sigarayı bırakmak isteyenlere verilir

B) Diğer kullanılış yerleri:

• Alzheimer
• Parkinson
• Ülseratif kolit
• Tourette sendromu

Akut nikotin zehirlenmesi:

• Nikotine karşı antidot bulunmadığından geleneksel yöntemlere başvurulur

NİKOTİNİK RESEPTÖRLER

NN: adrenal medulla ve ganglionlarda

NM: çizgili kasta nöromusküler kavşakta

Nikotinik reseptörler SSS’de de bulunur, damar ve bronş düz kaslarında bulunmaz

NİKOTİNİN ETKİ YERLERİ

• nikotinik, kolinerjik reseptörler
• sempatik, parasempatik gangliyon
• adrenal medulla
• nöromüsküler kavşak
• SSS, duyusal sinirler

Asetilkolin

Botulinum toksini, ACh içeren vezikülün salınımını engelleyerek iletimi bloke eder

Antikolinerjikler, ACh’in M ve Ni reseptörlerine bağlanmasını engelleyerek iletimi bloke ederler,

MUSKARİNİK RESEPTÖRLER

Çizgisiz kaslar, kalp kası ve salgı bezlerinin uyarılmasını sağlar

M1 sinir sisteminde

M2 kalpte, sempatik uyarıdan sonra kalbin eski fizyolojisine dönmesini sağlar

M3 vücudun birçok yerinde bulunur ve düz kasları etkiler. Damar ve bronşların daralmasından, barsak peristaltizminin artmasından sorumludur. Salgı bezlerinde bulunan M3 reseptörleri ise salgıların artmasını sağlar

Parasempatik Sinir Sistemi İşlevleri

Genel kural olarak: damar düz kaslarını ve sfinkterleri gevşetir, diğer düz kasları kasarlar

• Pulmoner ve sistemik arter yataklarında vazodilatasyon (Damar endotelinde Muskarinik reseptörler ile)
• Damar düz kas gevşeme
• Vazodilatasyon nedeniyle arteriyel kan basıncı azalır, refleks etki ile kalpte taşikardi, doz artarsa kalpte direkt etki egemen olur ve Bradikardi görülür.
• SA düğümde impuls üretimi yavaşlar
• Atriyum kasında kasılma gücü azalır
• AV düğümde iletim hızı yavaşlar
• İris sirküler kasını kasar: MİYOZİS
• İris kalınlığı azalır, iridokorneal açı genişler
• Aköz humorun schlemn kanalından akışı kolaylaşır, glokom krizinde göz içi basıncını azaltır
• Silyer kaslarını kasarlar, lens bombeleşir, yakın görmeye ayarlanır: AKOMODASYON SPAZMI
• Konjonktiva damarlarında vazodilatasyon: Göz kızarması

DIŞ SALGI BEZLERİNDE

• Tükrük bezlerinde bol sulu salya (Hipersalivasyon)
• Mide mukozası, asid, pepsin, müsin salgısında artış
• Barsak mukoza bezleri, pankreas ekzokrin bezlerde salgı artışı
• Solunum yolları mukoza bezi salgısında artış; astımlılarda solunum güçlüğü
• Burun akması (Rinore)
• Terleme ve gözyaşı akması (Lakrimasyon)

CİLT DAMARLARINDA

• Vazodilatasyon
• Ciltte kızarma (Flushing)
• Sıcaklık artışı, sıcaklık duyumsaması

DİĞER DÜZ KASLI ORGANLARDA

• Mesane çeper (detrusor) kasını kasarlar, kapasitesini azaltırlar
• Trigon ve sfinkteri gevşetir
• Yüksek dozda istek dışı miksiyon
• Bronş düz kasını büzer: BRONKOSPAZM (Bronşial astımda duyarlılık artışı)
• Safra kesesi ve safra yollarında büzülme

KOLİNOMİMETİKLER

İNDİREKT ETKİLİ:

— Reversibl

— İrreversibl (Savaş gazları)

DİREKT ETKİLİ:

— Kolin esterleri (Ach, betanekol, karbakol, metakolin)

— Alkaloidler ve sentetik türevleri (pilokarpin, nikotin, lobelin, muskarin)

— Diğerleri (sevimelin)

A) Asetilkolin:

• M ve Ni etkili
• Yalnızca göz ameliyatlarında miyozis oluşturmak için kullanılır
• Damardan verilmez. Çok hızlı yıkılır

B) Betanekol, Metakolin, Pilokarpin, Muskarin:

• M etkili

C) Karbakol:

• M ve Ni etkili
• Glokom tedavisinde kullanılır

D) Lobelin, Nikotin:

• Ni etkili

E) Sevimelin:

• Selektif M3 reseptör agonisti
• Radyoterapiye bağlı xerostomia ve Sjögren sendromunda oral yoldan kullanılır.

Parasempatomimetik Endikasyonları

1.Postoperatif paralitik ileus (MEKANİK TIKANIKLIKTA KONTRENDİKE)

2.Mesane atonisi

3. Glokom

4. Kompetitif NMB’in etkisini sonlandırmak

5. Zehirlenmeler

6. Refluks özefajiti

7. Atropin zehirlenmesinin teşhisi

8. Myastenia Gravis

9. Alzheimer (Kolinerjik nöronların progresif bir dejenerasyonunun eşlik ettiği ileri yaş hastalığı. Kognitif (bilişsel) fonksiyonlar ve bellek bozulur.) Fizostigmin, Takrin

Parasempatomimetik Yan Etkileri

• Bulantı, Kusma
• Karın ağrısı,
• Diyare,
• Terleme,
• Hipersalivasyon,
• Rinore
• Lakrimasyon
• İşeme gereksinim,
• Uzağı görememe
• Bazen bronkospazm
• Bradikardi, AV iletim bozukluğu,
• SSS’ne girenler santral yan etki yapar. Çizgili kaslarda fasikülasyonlar ve aşırı dozda felç.

ORGANOFOSFATLAR

Sinir hücrelerinde asetilkolinesteraz enzimini inhibe ederek işlev gören güçlü sinir ajanlarıdır.

Organofosfatlı insektisitler cilt, GIK ve solunum yollarından kolayca geçerler.

Asetilkolinesteraz enzimi üzerindeki inhibitör etkileri, vücutta asetilkolin fazlalığına neden olur. Bunların toksisitesi akut faz ile sınırlı değildir, ancak kronik etkiler uzun zamanda gözlemlenir.

Organofosfat Zehirlenmesi

Akut zehirlenme belirtileri:

• 1)Parasempatomimetik (M) belirtiler
• 2) Çizgili kas belirtileri
• 3) SSS belirtileri

Primer ölüm nedeni solunum felci

Tedavi

Oksimler (pralidoksim, obidoksim): enzim reaktivasyonu

• AchE enzim moleküllerine bağlanıp onu çalışmaz hale getiren organofosfatlı insektisite “nükleofilik saldırı” yaparak bağlanma yerlerinden koparır, enzimi serbestleştirir, reaktive eder.

Pralidoksim SSS’ye geçmez

Enzimde yaşlanma adı verilen etki meydana gelmeden (enzimin gittikçe pralidoksime dirençli hale gelmesi) (7–48 saat içinde pralidoxim uygulanmalı ).

• Türkiye’de var olan Pralidoksimdir
• Atropin (Santral etkileri de giderir):