GENEL BİLGİLER:

Stomodeum(ilkel ağız), 40 hafta süren intrauterin(anne karnında) hayatın 3. haftasında oluşur.

Nöral Krest hücreleri, Dişin gelişimini oluşturan mezenkimal dokunun kaynağıdır.

Diş gelişimi, intrauterin 6. haftada ektoderm ile mezoderm arasındaki epitelyal-mezenşimal etkileşim ile başlar.

Diş minesi, oral kavitenin ektoderminden; diğer tüm diş dokuları mezenşimden gelişir.

3. hafta sonu Stomodeum durumu:

• Üstte kübik, altta silindirik epitel bulunur(ektodermal kökenli). Bu epitel diş minesini oluşturur.
• En altta mezenşim dokusu bulunur. Dental papillayı oluşturur.,

1.TOMURCUK EVRESİ

• 6. haftada; epitel hücreler, üstünü örttükleri mezenşim tabakasına doğru prolifere olur(çoğalır) ve U şeklinde dalıcı duvar adını alan bir oluşum meydana getirir.
• Dalıcı duvarın dik gelişen kısmına Lamina vestibularis denir; İlerde dudak, yanak ve gingiva’yı(diş eti) oluşturur.
• Dalıcı duvarın linguale gelişen kısmına Lamina dentalis denir ve ilerde dişleri oluşturur.

• Lamina dentalis üzerindeki epitel tomurcuklanması 7. haftadan 11. haftaya kadar olur.
• Bu evredeki sorunlar bazı anomalilere neden olabilir:

— Hipodonti: Herhangi bir dişin veya dişlerin oluşmaması

— Anadonti: Hiç diş oluşmaması

— Oligodonti: 3. büyük azı dişleri hariç altı veya daha fazla dişin eksikliği

— Geminasyon: İkiz diş oluşumu

— Sürnumerer dişler: Fazladan diş oluşması

— Odontoma: İlgili doku kaynaklı benign odontojenik tümör oluşması

2.ŞAPKA EVRESİ

• 3,4 hafta kadar devam eder.
• Bu safhanın ikinci yarısında şapkayı oluşturan hücrelerde histodiferansiasyon(doku değişimi) görülmeye başlanır. Orta kısımdaki hücreler; sivri köşeli, yıldızsı hücrelere dönüşürler. Şapkaya artık mine organı denir.
• Şapkanın dış bükey kısmındaki hücrelere dış mine epiteli, iç bükey kısmındaki hücrelere ise iç mine epiteli adı verilir.

• Mine organının sardığı ektomezenşimal doku dental papil adını alır.
• Kalıcı dişlerin tomurcukları, dental laminanın devamı olarak 10. haftada görülmeye başlanır.
• Hücrelerin arası albüminden zengin bir sıvı ile dolar.
• Bu doku pulpaya benzediği için stratum radikülare(mine pulpası) denir, ameloblast hücrelerine besin sağlar.

• Mine organı ve dental papili saran yoğun dokuya dental folikül veya sakkulus dentalis denir.
• Bu safhada şapkayı diş pervazına bağlayan epitel sapı incelir ve lateral diş bandını oluşturur.
• Lateral diş bandı üzerinde palatinal-lingual yöne doğru ikinci bir hücre proliferasyonu başlar. İleride bu bölgede daimi dişlerin tomurcukları oluşacaktır.
• Bu evrede bir eksiklik veya duraksama olursa; dişlerde konjenital(doğumsal) eksiklik veya Rejyonel odontodisplazi(Hayalet diş) meydana gelir.

3.ÇAN EVRESİ

A.HİSTODİFERANSİSASYON:

• Fetüs 7cm boyuna ulaştığında mine organı çan şeklini alır.
• 14. haftada, şapkanın içbükey kısmındaki hücreler silindirik şekil alırken, dış bükey kısmındaki hücreler kübik şekillerini korurlar.
• Çan döneminde kronun alacağı son şekil belli olur.
• Bu dönemin geç evrelerinde sert doku formasyonu başlar.
• Bu aşamadaki aksaklık amelogenezis imperfecta’ya neden olur.

B.MORFODİFERANSİASYON:

• Çan organı, dental papil ve sakkulus dentalis; Diş jermi’ni oluşturur.
• İç mine epitelinden ameloblastlar, dental papilladan odontoblastlar oluşur.
• Odontoblastlar dentin’i oluşturduktan sonra ameloblastlar mine oluşturmaya başlar.
• İç mine epiteli ile stratum radikülare arasında, mineralizasyondan görervli, stratum intermedium tabakası oluşur.
• Diş kronunun alacağı şekil ve sert doku formasyonu çan evresinde belirlenir.

Çan Evresindeki aksaklık bazı anomalilere neden olabilir:

— Makro-mikrodonti

— Dens invaginatus/evaginatus

— Karabelli / Talon cusp(tüberkül)

— Taurodontizm

— Konjenital sifilizdeki(Treponema pallidum) Hutchinson kesicileri ve Mullberry molares

4.HİSTOGENEZ EVRESİ

• Dentinogenezis: Kollojen matrix oluşumu ve hidroksiapetit kristallerinin bu matrix’e birikmesidir.
• Oluşan dentin matrix’i, preameloblastların ameloblastlara dönüşümünü indükler(sağlar).
• Sert dokuların organik matrixlerinin sentezlenmesine apozisyon denir.
• Ameloblastlar ve odontoblastlar arasında Predentin/Manto dentini denen bir dentinoid doku salgılanır, mineralize değildir.
• İlk salgılanan mineye preenamel denir.
• Mineralizsyonun ilk gerçekleşenden son gerçekleşene doğru sırası aşağıdaki gibidir:

— Mine-dentin bağlantısı

— Cusp tepesi

— Servikal bölge

• Dental papilla pulpayı oluşturur.
• Apozisyon sırasında ameloblastlar yaralanırsa mine hipoplazileri görülebilir.
• Mine gelişimi için gerekli maddeler, dış mine epiteline kan damarları ile gelir ve stratum radikülare’de filtre edilerek önce stratum intermedium’a sonra da ameloblastlara aktarılır.
• Formasyon normal ancak mineralizasyon bozuksa hipokalsifikasyon gelişir.
• Mineralizasyon iki aşamada olur:

— Dişin %25–30’unun hızla mineralize olduğu birinci aşama.

— Dişin yavaşça %95’inin mineralize olduğu ikinci aşama.

• Mine oluşumundan sonra ameloblastlar dış mine epiteli ile birleşerek birleşik mine epitelini oluşturur.
• Birleşik mine epitelinin hemen altında ameloblastların son salgısı olan kutikula vardır.
• Erüpsiyon(diş sürme) sırasında kutikula Nasmyth zarı adını alır. Bu zar uzaklaşamazsa dişlerde renklenme olabilir.

• Histogenez evresinde aksaklık bazı anomalilere denen olabilir:

— Amelogenezis imperfecta

— Mine hipoplazisi

— Molar/keser hipomineralizasyonu

— Mine opasiteleri ve Florozis

SÜREKLİ DİŞLERİN OLUŞUMU

Şapka safhasında şapkayı diş pervazına bağlayan epitel sapı incelir ve lateral diş bandı adını alır. Lateral diş bandı üzerinde ikinci bir hücre proliferasyonu başlar.

İntrauterin hayatın 4. ayında dental lamina süt 2. azının distaline doğru uzamaya başlar ve bu bölgede ileride sürekli dişlerin tomurcukları oluşur.

Dental lamina bir yandan da süt dişlerinin lingualinde dental laminaya bağlı dilcikler oluşturur. Bu dilcikler süt dişlerinin altında oluşan daimi diş jermlerinin oluşmasını sağlar.

KÖKLERİN OLUŞUMU VE ERÜPSİYON

Diş kronu belirlendikten sonra, dişin kole bölgesine rastlayan yerde iç ve dış mine epitelleri birbirine yapışık şekilde koleden aşağıya uzayarak iki katlı epitelden oluşan bir hortum meydana getirirler.

Kökleri meydana getiren hortum şekindeki bu yapıya hertwig epitel kök kını adı verilir. Hertwig epitel kınının görevi kökleri oluşturmaktır.

• Hertwig epitel kınının iç tarafındaki mezenşim hücreleri diferansiye olarak odontoblastlara dönüşür.
• Odontoblastlar kök dentinini oluşturarak geri çekilirler.
• Apeks oluşana kadar yapılan dentine primer dentin,
• Apeks oluştuktan sonra hayat boyu devam eden dentine sekonder dentin denir.

Odontoblastların ilk dentini salgılamalarından sonra kın parçalanmaya başlar. Kının parçalandığı bölgelerde dentin dış taraftaki mezenşim hücreleri ile temas eder ve bu hücrelerin sementoblastlara diferansiye olmalarını stimule ederek sementin oluşumuna olanak sağlar.

Hertwig epiteli zamanla tamamen ortadan kalkar, ancak bazen ender olarak kalıntıları kalabilir. Periodonsiyumdaki hertwig epitel kök kını kalıntılarına malassez epitel artıkları denir. Bunlar, odontojenik tümörlerin ve odontojenik kistleri patogenezinde önemli rol oynarlar.

Kök gelişimiyle beraber diş sürmeye başlar. Ancak diş sürüp oklüzyona geldiğinde halen kök gelişimi ve apeks oluşumu tamamlanmamıştır. Kök gelişiminin tamamlanması diş sürdükten sonra süt dişlerinde genellikle 1-2 yıl, daimi dişlerde ise 2–3 yıl devam eder.

Bu durum özellikle genç hastalarda sürekli dişlerin tedavisi açısından önemlidir.