Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Uygulamaları

 

Enfeksiyon kontrolü:

• El hijyeni
• Sterilizasyon
• Dezenfeksiyon
• İzolasyon

Maddeleri ile sağlanır.

• Dezenfeksiyon: Cansız materyal üzerindeki mikroorganizmaların öldürülmesi işlemi
• Sterilizasyon: Ortamdaki tüm canlı ve spor halindeki mikroorganizmaların öldürülmesi işlemidir. Bu işlemin uygulandığı madde veya cisimde gelişme ve çoğalma yeteneklerine sahip canlı hiçbir mikroorganizma kalmamalıdır.
• Sanitasyon: Yaşayan mikroorganizmaların çoğalmasını ve sayısını azaltarak, bunların toplum sağlığını bozmayacak şekil ve düzeyde tutulması işlemidir.
• Asepsi: Pansuman veya operasyon sahasında kullanılacak olan tüm materyallerin mikroorganizmalardan temizlenmesi, dolayısıyla mikroorganizmaların yaraya bulaşmasını önleme işlemidir.
• Antisepsi: Yaradaki mevcut patojen mikroorganizmaların temizlenmesi işlemidir.

Sterilizasyon merkezleri genelde 4 bölümden oluşturulur:

• Dekontaminasyon bölümü
• Hazırlık ve paketleme bölümü
• Sterilizasyon bölümü
• Depolama bölümü

Dekontaminasyon, malzemelerden patojen mikroorganizmaların uzaklaştırılmasıdır. Bu da temizlik ve dezenfeksiyon ile sağlanır.

Temizlik; su, enzimatik çözücüler ve deterjanlar yardımıyla bir nesnedeki yabancı materyalin uzaklaştırılmasıdır.

Cerrahi ekipmanın üzerinde veya içinde kalacak organik atıklar (doku parçaları, kan ve sekresyonlar) sterilizasyonun etkinliğini azaltır. Bu sebeple dekontaminasyon sırasında cerrahi malzemeler birleştirilebilir en küçük parçalarına kadar ayrılmalı ve tekrar birleştirilmeden paketlenerek sterilizasyona verilmelidir.

• Dekontaminasyon işlemi akar su altında el ve fırça yardımı ile yapılabileceği gibi ultrasonik yıkayıcılar da bu amaçla kullanılabilir.
• Mikroorganizmaların üremesi kuru ortamda azaldığından, her temizlikten sonra kurulama yapılmalıdır.
• Dekontaminasyonda kullanılanlar:
• Sabun: Gram + etkili
• Deterjan: Gram + etkili, dezenfektan olacak kadar güçlü değ Yüksek konsantrasyonda bakterisidal olabilir.
• Ultrasonik cihazlar
• Aseton, eter, xylen: Canlı dokuyla uyumsuzdurlar, pahalı ve sabundan az etkilidirler.
• Aldehit, fenol: Dokular için toksiktir, aletlere uygulandığında çalkalama gerekir.

DEZENFEKTANLAR

• Alkoller
• Amonyum bileşiği
• Fenol bileşikleri
• Aldehit bileşikleri
• İyodoform bileşikleri
• Hipoklorit
• Sodyum, diklorisosyanürat

 

• Sterilizasyon için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır (buhar, etilen oksit, iyonize radyasyon, mikrodalga, kuru ısı, filtrasyon, sıvı kimyasallar gibi)
• Bu yöntemler sterilizasyonun yapısına ve mikroorganizmalara etkisine göre 3 ana başlıkta sınıflandırılabilir:
• Fiziksel işlemler: İyonize radyasyon ve kuru ısı
• Fizikokimyasal işlemler: Buhar, Formaldehit buharı
• Kimyasal işlemler: Etilen oksit, Glutaraldehit

 

Kimyasal ve fizikokimyasal işlemlerin etkisi, öldürülecek mikroorganizma ile steril edici moleküllerin direkt fiziksel temasına bağlıdır.

• Yani sterilizasyona maruz bırakılacak materyal ve bu materyalin içine konduğu paketleme malzemesi, steril edici moleküllere karşı geçirgen yapıya sahip olmalıdır.
• Su, protein hidrolizi için gereklidir. Suyun bulunmadığı aynı ısı derecesinde (kuru ısıda) protein parçalanma hızı yavaşlar yani sterilizasyon süresi uzar.
• Halbuki iyonize radyasyon gibi fiziksel sterilizasyon yöntemlerinde gazlara karşı geçirgenliği olmayan ama sterilizasyon işleminde kullanılan enerjinin dalga boyuna karşı geçirgenliğe sahip paketleme malzemesi kullanılmalıdır.

STERİLİZASYON YÖNTEMLERİ

• Kimyasal Maddeler:
• Sıvılar
• Gazlar
• Filtrasyon
• Isı
• Kuru ısı: Pastör fırını, Yakma ve alevden geçirme
• Nemli ısı
• Buhar: Basınçlı, Basınçsız
• Sıcak su: Kaynatma, Tindalizasyon
• Işınlama: UV, X, Gama ışınları

1) ISI İLE STERİLİZASYON

• En sık kullanılan yöntemdir. Basittir, ucuzdur ve hızlı sonuç verir. Ancak steril edilecek malzemenin ısıya dayanıklı olması gerekir.
• Bu yöntemde, uygulanan yüksek ısı ile mikroorganizmaların proteinlerini denatüre etmek esastır. Mikroorganizmalar ölür.
• Toksik etkileri yoktur.

 

• Etkili olan değişkenler:
• Isı derecesi: Isı derecesi arttıkça işlemin süresi kısalır.
• Etki süresi: Isı ile ters orantılıdır.
• Ortamın nemi: Nem arttıkça ısı derecesi ve etki süresi kısalır.
• pH: Nötr ortamda süre uzar. Asit ve alkali ortamda süre kısalır.
• Osmotik basınç:

 

Hastanede; nemli ısı, kuru ısı ve yakma, alevden geçirme gibi ısı esaslı yöntemler sık kullanılır.

• A-Nemli Isı İle Sterilizasyon
• Sterilizasyon ortamında su bulunması, mikroorganizmaların koagülasyonunu kolaylaştırır.
• Su buharı veya sıcak su kullanılır.
• A1-Su buharı ile sterilizasyon
• Temel ilke, doymuş ve basınçlı su buharı ortamında ve 100 derecenin üzerinde sterilizasyon sağlanmasıdır.
• Buhar, gözenekli maddelere daha iyi nüfuz edebildiği için öldürücü etkisi daha fazladır.

 

 

BASINÇSIZ BUHAR İLE STERİLİZASYON

• Doymuş ve akım halindeki basınçsız su buharı ortamında 100 derecede sterilizasyondur.
• Yüksek ısıya dayanamayan maddeler için kullanılabilir.
• Arnold kazanı, Koch kazanı gibi isimleri vardır.
• Otoklavdan farkı, kapakların sıkıca kapanmaması ve çalışırken kapak kenarlarında buharların çıkmasıdır.
• Sterilizasyon süresi hesaplanırken 100 dereceye ulaşılması temel alınmalı ve en az 30dk
• Otoklav icadından sonra bu yöntem kullanılmamaktadır.

BASINÇLI BUHAR İLE STERİLİZASYON

• En sık kullanılan yöntemdir.
• Otoklavlar kullanılır.
• Buharla doymuş ortamda basınç altında 100 derecenin üzerinde yapılır.
• Hızlı, ucuz, toksik atık oluşturmayan bir işlemdir.
• En önemli üç parametresi:
• Doymuş buhar: İdeali %100 doymuş, kuru buhar
• Isı
• Zaman

• Basınç arttırıldıkça otoklav içindeki buharın ısısı da artar ve sterilizasyon için gereken süre kısalır.
• Vakumlu otoklavda 134 derecede 2 atm basınç kullanılır. Bu şartlarda 3,5 dakikada sterilizasyon gerçekleşir.
• Vakumsuz otoklavda 121 derecede 1 atm basınçta 15 dakikada sterilizasyon gerçekleşir.

 

• Sterilizasyon işlemi sırasında otoklav içerisinde kesinlikle hava kalmamalıdır.
• Otoklavda hava kalması ortam ısısının yükselmesini engeller ve havanın bulunduğu kısımlardaki malzemeye buharın girmesini engeller. Bu alandaki malzemeler steril edilmemiş

• Bowie-Dick test kağıdı ile sterilizasyon kontrolü yapılabilir.
• Otoklava malzeme konurken şunlara dikkat edilmelidir:
• Buhar geçirgenliğine sahip malzeme ile paketleme yapılmalıdır.
• Buhar girişini ve vakumlamayı engelleyecek kadar büyük paketleme yapılmamalıdır.
• Sıvıların sterilizasyonunda, çözeltiler bulundukları kabın %80’ine kadar doldurulmalıdır.
• Eşyalar çok sıkışık yerleştirilmemeli, aralarında buhar geçişine uygun boşluklar bulunmalıdır.
• Steril edilecek malzeme çok iyi dekontamine edilmelidir ve kurutulduktan sonra paketlenmelidir.
• Otoklavdan çıkan malzemenin kuru olmasına dikkat edilmelidir.
• Buhar kalitesi çok iyi olmalı ve sıvı halde su bulunmamalıdır.
• Otoklav içinde kesinlikle hava kalmamalıdır.

FLAŞ PROGRAMLAMA STERİLİZASYON

• 132 derecede 3dk süre ile yapılır
• Lümenli cihazlar, ortopedik implantlar, vidalarda kullanılmaz.
• Steril aletler derhal kullanılmalıdır.
• A2- Sıcak su ile sterilizasyon

KAYNATMA

• 100 derecede 5-10 dakika süreyle dezenfeksiyon, 30dk süreyle sterilizasyon sağ
• Rakımı yüksek yerlerde atmosfer basıncı daha düşük olduğu ve suyun kaynama ısısı daha düşük olacağı için kaynatma süresi daha uzun tutulmalı veya suya sodyum bikarbonat gibi tuzlar ilave edilerek kaynama ısısı 100 dereceye yükseltilmelidir.
• Bir kap içinde pens, makas, bistüri gibi madeni eşyalar tamamen suyun altında kalacak şekilde kaynatılırlar. Musluk suyu kireçli olabileceğinden damıtık su tercih edilmelidir.

TİNDALİZASYON

• Yüksek ısıda bozulabilecek antijen, serum ve şeker solüsyonları gibi sıvı maddelerin, belirli ısı derecelerinde birkaç gün üst üste tutularak ardışık ısıl işlemlerle sterilizasyonudur.
• 3 gün sürecek şekilde her gün 70-80 derecede 1 saat kadar sürer.

 

• B- Kuru Isı İle Sterilizasyon
• Nem etkeni ortadan kalktığı için çok yüksek ısı ve daha uzun süre gerekir. Kurulması ve bakımı kolaydır. Metal aletlerde aşınmaya sebep olmaz. Tek bir parametre ile kontrol edilir (ısı).
• Isıya duyarlı malzemelerde kullanılamaması, yüksek ısı ve uzun süreye ihtiyaç göstermesi, sporların kuru ısıya nemli ısıdan daha dirençli olmaları gibi dezavantajları vardır.

• B1- Pastör fırınları
• Cam, metal eşya, bazı toz halindeki maddeler, süzgeç kağıtları ve yağlar steril edilebilir ancak cam malzeme ıslak olmamalıdır.
• Besiyeri ve sıvı sterilizasyonunda kullanılamaz.
• Oksidasyon oluşturarak sterilize eder.

 

• 180 derecede 30dk
• 170 derecede 1 saat
• 160 derecede 2 saat süreyle kullanılır
• Avantajları:
• Kurulması ve bakımı kolaydır
• Otoklavdan daha ucuzdur
• Metal aletlerde aşınma yapmaz
• Tek bir parametreyle kontrol edilir.

 

• Dezavantajları:
• Isıya duyarlı malzemelerde kullanılmaz
• Yüksek ısı ve uzun süre gerektirir
• Sporlar kuru ısıya nemli ısıdan daha dirençlidir

B2- Yakma ve alevden geçirme

• Cam kapların ağızları veya cam aletler alevden geçirmek suretiyle sterilize edilirler.
• Kirli ve kullanım dışı kalmış malzemeler (pamuk-bez) ve hayvan kadavraları da yakılarak yok edilebilir.

2) FİLTRASYON

• Fiziksel bir yöntemdir.
• Isıya dayanıksız sıvılar için kullanılır.
• Mikroorganizmalar ölmez ancak uzaklaştırılır.

 

• Filtreler süzme mekanizmalarına göre iki çeşittir:
• Absorbsiyon ile mikroorganizmaları tutan süzgeçler
• Mikroorganizmaları mekanik olarak tutan süzgeçler (HEPA filtreleri)

3) IŞINLAMA

• Isı ve diğer yöntemlerle steril edilemeyen ortamların sterilizasyonunda ışınlardan yararlanılır.
• Bu ışınların çevreye de etkili olmaları sebebiyle sınırlı olarak ve önlem alınarak uygulanmaları gerekir.

 

A- İyonize Edici Radyasyon

• X ışınları, gama ışınları, beta ışınları
• Nükleik asitlere etki ederler
• Zararları nedeniyle hastanelerde kullanılmazlar
• Endüstriyel amaçla kullanılırlar

 

B- UV Işınları

• Radyasyon enerjileri ve penetrasyon güçleri azdır.
• Daha çok hava, su ve yüzeyleri dezenfekte etmek için kullanılır.
• UV stalizatör, su içindeki mikroorganizmaların %99.9’unu yok eder.
• Ameliyathaneler, doku kültürü yapılan odalarda kullanılabilirler.
• Uzun süreli kullanımdan sonra oda havalandırılmalıdır.
• Gözde ve deride irritasyon yapacağından odadan insanlar çıkarılmalıdır.
• Dezenfeksiyon için gerekli dalga boyuna sahiptir: 253.4 nm

KİMYASAL MADDELER İLE DEZENFEKSİYON VE STERİLİZSYON

• Ortamdaki tüm mikroorganizmalar ölmez ancak miktarları kabul edilebilir seviyeye düşürülür.
• Kullanılan başlıca sıvılar:
• Amonyum bileşikleri ve Alkol: Hem antiseptik hem de dezenfektandır. Cilt için uygunlardır
• Fenol, aldehit ve iyodoform bileşikleri
• Çamaşır suyu
• Sodyum diklorosiyanat
• Gaz fazlı bileşikler: etilen oksit, formaldehit, metil bromür
• Dezenfektan seçiminde dikkat edilecekler
• Etkinlik
• Zararsızlık: Kullanıcıya, hastaya veya çevreye
• Alet uyumu
• Stabilite
• Mükerrer kullanabilme ve bunun süresi
• Kullanım kolaylığı
• Maliyet

 

• Prionlar
• Viral hastalıklarda toksin üretiminden sorumlu, kendi kendini eşleyebilen ve enfekte proteinlerin yapımını sağlayan izole bir proteindir
• Ne virüs, ne bakteriolan, sinir sistemi hücrelerinde doğal olarak üretilen normal proteinlerin, değişerek oluşturduğu, izole, bulaşıcı, patojen ve enfekte etme yetisine sahip proteinlerdir.
• Sığırlarda görülen deli dana hastalığı, koyunlarda görülen Scrapiegibi dejeneratif sinir sistemi hastalıklarına neden olur. İnsanlarda ise Creutzfeldt-Jakob hastalığı, Gerstmann-Sträussler-Scheinker hastalığı, kuru, fatal familyal imsomnia (Ailevi ölümcül uykusuzluk) gibi sinir sistemini etkileyen klinik tablolara neden olur.

 

• Yüksek Seviyeli Dezenfektanlar
• Glutaraldehit
• Orto-fitalaldehit
• Formaldehit
• Hipoklorit
• Parasetik asit
• Hidrojen proksit
• Glukoprotamin

 

• Orta Seviyeli Dezenfektanlar
• Etil, İzopropil alkol
• Fenol bileşikleri
• İyot
• Hipoklorit

 

• Düşük Seviyeli Dezenfektanlar
• Etil veya İzopropil alkol
• Fenolik
• İyodoforlar
• Dörtlü amonyum bileşikleri
• Klorin
• Hasta Bakım Malzemeleri

KRİTİK

• Cerrahi aletler, kardiyak üriner kateterler, implantlar vb.
• Sterilizasyon

 

YARI KRİTİK

• Fleksibl endoskoplar, nazal kanüller, airway, aspirasyon sondaları vb.
• Yüksek düzey dezenfeksiyon

 

• Cıvalı cam termometreler, hidroterapi tankı: Orta düzey dezenfeksiyon

 

KRİTİK OLMAYAN

• Steteskop, tansiyon manşonu, küvöz, sürgü, yüz maskeleri vb: Düşük düzey dezenfeksiyon

 

EL HİJYENİ

• Ameliyat öncesi eller mutlaka yıkanmalıdır.
• Eller hem mekanik yolla hem de antiseptiklerden yararlanılarak temizlenmelidir.

 

• Eller; tırnak araları ve kol dirsekten yukarıya kadar fırçalanmalıdır.
• Fırçalama işlemine bir elin parmak uçlarından başlanıp parmağın 4 yüzeyine 30’ar fırça darbesi isabet eder.
• Parmak araları da 30 defa fırçalanır.
• Parmak temizliğinde bir tanesinden başlanıp sırayla devam edilir. Bir kez fırçalaması biten alana bir daha fırça isabet etmemelidir.
• Parmaklardan sona elin tüm yüzeyi temizlenmelidir.
• Kol uzunluğu üçe ayrılıp her bir üçlüde 4 yüzey fırçalanır ve dirseğin biraz yukarısına kadar temizlenir
• Bir kol bitince, diğer elin parmak uçlarından işlem tekrarlanır.
• İki el ve kol için fırçalama süresi 10 dakikadır.
• Her iki kol fırçalandıktan sonra kollar sudan geçirilerek sabunun fazlası durulanır.
• Sabunun tamamı çıkarılmamalıdır. Sabunun 3 saat kadar antibakteriyel etkisi vardır.
• Daha sonra steril bir havlu ile parmak uçlarından başlayarak yukarıya doğru kollar kurutulur.